गण ( Gana )
Root + √
तिन्ङन्तपदम्
√या + ति = याति
√लिख् + अन्ति = लिखन्ति।
तिन्ङ्
√ भू + ति = भवति ( भू > भव )
√ जि + ति = जयति ( जि > जय )
√ मृ + ते = म्रियते ( मृ > म्रिय )
The roots undergo modification in ten ways and hence the roots are classified into the groups. A गण is a group of roots undergoing modification in the same way in conjugation.
The ten गण s are :
भ्वाद्यादी जुहोत्यादि- र्दिवादि: स्वादिरेव च ।
तुदादिश्च रुधादिच तन-क्र्यादि-चुरादय:॥
i) भ्वादि-गण ( √ भू and other roots )
ii) अदाादि-गण ( √ अद् and other roots )
iii) जुहोत्यादि-गण ( √ हु and other roots )
iv) दिवादि-गण ( √ दिव् and other roots )
v) स्वादि-गण ( √ सु and other roots )
vi) तुदादि-गण ( √ तुद् and other roots )
vii) रुधादि-गण ( √ रुध् and other roots )
viii) तनादि-गण ( √ तन् and other roots )
ix) क्र्यादि-गण ( √ क्री and other roots )
x) चुरादि-गण ( √ चुर् and other roots )
Questions : What do you understand by गण s ? Name the गण s serially.
i) भ्वादि-गण ( √ भू and other roots )
ii) अदाादि-गण ( √ अद् and other roots )
iii) जुहोत्यादि-गण ( √ हु and other roots )
iv) दिवादि-गण ( √ दिव् and other roots )
v) स्वादि-गण ( √ सु and other roots )
vi) तुदादि-गण ( √ तुद् and other roots )
vii) रुधादि-गण ( √ रुध् and other roots )
viii) तनादि-गण ( √ तन् and other roots )
ix) क्र्यादि-गण ( √ क्री and other roots )
x) चुरादि-गण ( √ चुर् and other roots )
i) भ्वादि-गण ( √ भू and other roots )
भ्वादि-गण ( √ भू and other roots )
After gunating the last vowel or the medial vowel, if followed by only one consonant of a भ्वादि- गणीय roots and then by adding अ, the base is formed.
Gunation ( गुण) is grammatical vowel change. By गुण, इ / ई ( ?????) changes into ए, उ or ऊ changes into अर् and लृ changes into अल् ।
e.g. √ ति + ति = √ज् इ + ति = √ ज् ए + ति ( vowel, gunated )
= (जे + अ ) + ति ( अ,added) = जयति
e.g. √ नी+ ति = √न्ई + ति = √ न्ए + ति ( vowel, gunated )
= (ने + अ ) + ति ( अ,added) = नयति
e.g. √ रुह्+ ति = √र् उ ह् + ति = √ र् ओ ह् + ति ( medial vowel, gunated )
= (रोह् + अ ) + ति ( अ,added) = रोहति
e.g. √ भू + ति = √ भ् ऊ + ति = √ भ् ओ + ति ( vowel, gunated )
= (भो + अ ) + ति ( अ,added) = भवति
e.g. √ निन्द + ति = √ न् इ न् द् + ति = ( no gunation because of two consonants after the medial vowel इ )
= (निन्द् + अ ) + ति ( अ,added) = निन्दति
e.g. √ हृ + ति = √ह् + ऋ + ति = √ ह् अर् + ति ( ऋ gunated )
= ( हर् + अ ) + ति ( अ, addes ) = हरति
e.g. √ क्लृप् + ते = √क् लृ प् + ते = √क् अल् प्+ ते ( medial vowel, gunated )
= ( क् अल् प् + अ ) + ते ( अ, added ) = कल्पते
* 1 . Write a grammatical note on गुण ।
* 2 . How are भ्वादि- गणीय roots modified in different लकारs ?
Common भ्वादि- गणीय roots
A) (पर: ) Roots → → → Bases
√ भू भव
√ जि भव
√ निन्द् निन्द
√नी नय
√ भू भव
√ तृ तर
√ हृ हर
√ पठ् पठ
√ पत् पत
*Spl Bases
√गम् गच्छ
√यम् यच्छ
√पा पिव
√स्था तिष्ठ
√घ्रा जिघ्र
√दृश् पश्य
√दन्श् दश
√मृज् मार्ज
√गुह् गूह
B) आत्मनेपदी Roots → → → Bases
√ सेव् सेव
√ याच् याच् ( ??? ) याच
√ लभ् लभ् ( ????) लभ
√ वृत् वर्त
√ वृध् वर्ध
√ रभ् रभ
√ चेष्ट् चेष्ट
√ यत् यत
√ दय् दय
√ सह् सह
√ भाष् भाष
√ शुच् शोच
√ त्रै त्राय
Some Ready ones : गुण ओ ऋ जि + √ । → ऽ श्
ii) अदाादि-गण ( √ अद् and other roots )
iii) जुहोत्यादि-गण ( √ हु and other roots )
iv) दिवादि-गण ( √ दिव् and other roots )
v) स्वादि-गण ( √ सु and other roots )
vi) तुदादि-गण ( √ तुद् and other roots )
vii) रुधादि-गण ( √ रुध् and other roots )
viii) तनादि-गण ( √ तन् and other roots )
ix) क्र्यादि-गण ( √ क्री and other roots )
x) चुरादि-गण ( √ चुर् and other roots )
https://greenmesg.org/sanskrit_online_tools/sanskrit_writing_pad.php#HTMLCodeBox
https://greenmesg.org/sanskrit_online_tools/sanskrit_symbol_map.php